Η πόλη κάτω από την πόλη – Υπόγεια Θεσσαλονίκη
Η πυρκαγιά του 1917 προξένησε μεγάλες ζημιές στον Άγιο Δημήτριο. Τότε υποχώρησε το δάπεδο και αποκαλύφθηκε η ξεχασμένη κρύπτη.
Ο σεισμός του 1978 φανέρωσε την κρύπτη του Μακεδονικού Αγώνα κάτω από τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά.
Αυτά είναι ένα μικρό μόνο μέρος της υπόγειας Θεσσαλονίκης, μιας ολόκληρης πόλης κάτω από την πόλη, που παραμένει άγνωστη. Οι ανασκαφές έχουν φέρει στο φως ρωμαϊκές, παλαιοχριστιανικές και βυζαντινές δεξαμενές νερού. Οι δρόμοι του νερού της παλιάς Θεσσαλονίκης είναι ένα ενδιαφέρον θέμα. Εδώ θα μιλήσουμε για τις υπόγειες σήραγγες.
Στα ελληνιστικά χρόνια φτιάχτηκαν, για στρατιωτικούς σκοπούς, δύο ευρύχωρα και μεγάλου μήκους υπόγεια περάσματα, που ξεκινούσαν από τα κάστρα και έβγαιναν στη θάλασσα.
Η μία σήραγγα φτιάχτηκε την ίδια εποχή με το λιμάνι. Ξεκινούσε από τα κάστρα και ακολουθούσε τη διαδρομή Δώδεκα Απόστολοι, οδός Διοικητηρίου, Τοπ Χανέ, λιμάνι.
Η άλλη σήραγγα κατέβαινε από την οδό Βύζαντος στην οδό Ολυμπιάδος, πέρναγε από τον Άγιο Δημήτριο και την Παναγία Χαλκέων και κατέληγε στη θάλασσα.
Οι Ρωμαίοι επέκτειναν τις υπόγειες στοές. Αργότερα οι χριστιανοί έφτιαξαν κρύπτες, οι οποίες συνδέονταν με τις σήραγγες και, όπως λέγεται, συνέδεαν τους ναούς μεταξύ τους και όλους με τον ναό του Οσίου Δαβίδ. Οι κρύπτες χρησιμοποιήθηκαν ως τόποι λατρείας και μυστικών συναθροίσεων, αλλά και ως δρόμοι διαφυγής εκείνων που ήθελαν να αποφύγουν τον έλεγχο των πυλών ή άλλους κινδύνους.
Τέλος, μια τρίτη στοά, η στοά των Κάστρων, ένωνε το Γεντί Κουλέ με τον Λευκό Πύργο. Λέγεται ότι ήταν τόσο μεγάλη που χωρούσε να περάσει από μέσα ολόκληρη άμαξα. Τμήμα της σώζεται μέσα σε σουπερμάρκετ στην πλατεία Ιπποδρομίου.
Οδός Ιπποδρομίου, 1920.
Τα παλιά χρόνια, το Ιπποδρόμιο ήταν μια εξαίσια περιοχή γεμάτη πλατάνια. Ο Ηλίας Πετρόπουλος αναφέρει ότι εκεί κατοικούσαν πολλοί εβραίοι αμαξάδες και είχαν για στάβλο τους τη σήραγγα, που υπήρχε ως τη δεκαετία του ’60. Όταν εκτοπίστηκαν οι εβραίοι, η σήραγγα μεταβλήθηκε σε αποθήκες.
Η έκταση της υπόγειας Θεσσαλονίκης είναι άγνωστη. Όλοι οι ναοί είχαν υπόγειες στοές. Κάτω από το δάπεδο της Αχειροποιήτου υπήρχε υπόγεια στοά, η Καταφυγή. Από τον Κωνσταντίνο τον Αρμενόπουλο μαθαίνουμε ότι τη νύχτα της 25 προς 26 Οκτωβρίου εκεί γινόταν ολονυκτία και κατόπιν η πομπή πήγαινε στον ναό του αγίου Δημητρίου «ἐκ τῆς οὕτω λεγομένης Καταφυγῆς, διὰ τὸ τοῦτον τὸν ἀριστέα (δηλαδή τον άγιο Δημήτριο) καταπεφευγέναι ἐκεῖσε· ὑπογέῳ γάρ εἰσιν ἐνταῦθα στοαί».
Πολύ κοντά στην Αγία Σοφία, πέντε μέτρα κάτω από το επίπεδο του δρόμου, χτισμένος πάνω σε μία παλαιοχριστιανική κρύπτη, βρίσκεται ο ναός του Τιμίου Προδρόμου. Λέγεται ότι η υπόγεια διαδρομή που ξεκινούσε από τον Άι-Γιάννη έφτανε μέχρι την κρύπτη του Αγίου Δημητρίου.
Στην πυρκαγιά του 1890 κάηκε η Αγία Σοφία. Το γεγονός έγινε αιτία να ανακαλυφθεί «βυζαντινόν υπόγειον προσκυνητήριον», η κρύπτη του Άι-Γιάννη. Η δημαρχία είχε δώσει τότε άδειες να χτιστούν κατοικίες ανατολικά του τζαμιού της Αγίας Σοφίας. Κατά τη διάνοιξη των θεμελίων βρέθηκε η στοά που συνέδεε το τζαμί με την κρύπτη.
Το Χαμτζά-μπεη τζαμί (το Αλκαζάρ) και το Μπεζεστένι συνδέονταν με υπόγειο πέρασμα.
Τον Ιούλιο του 1911 η εφημερίδα Μακεδονία άρχισε να δημοσιεύει σε συνέχειες το πολύ ενδιαφέρον μυθιστόρημα «Τα απόκρυφα της Θεσσαλονίκης» του Γεωργίου Σκωτ.
Τα γεγονότα διαδραματίζονται μεταξύ 1850 και 1900. Η κατοικία του ήρωα, του μπαρμπα-Στέργιου, βρισκόταν κοντά στα ανατολικά τείχη, στη συνοικία του Αγίου Υπατίου. Κάτω από το σπίτι του υπήρχαν υπόγειοι διάδρομοι, που διακλαδώνονταν στην πόλη.
Αριστερά: Στο βάθος φαίνεται το καμπαναριό του Αγίου Υπατίου. Λεπτομέρεια φωτογραφίας που τραβήχτηκε από το Άσυλο του Παιδιού το 1920.
Δεξιά: Ο ναός του αγίου Υπατίου, στη δεκαετία του ’50. Στη θέση του ανεγέρθηκε η Παναγία η Δεξιά.
Οι χαρακτήρες του μυθιστορήματος ήταν υπαρκτά πρόσωπα. Τον μπαρμπα-Στέργιο περιγράφει και ο G.F. Abbott στο βιβλίο του «Songs of Modern Greece», που εκδόθηκε το 1900. Ο μπαρμπα-Στέργιος ήταν τυφλός. Καθόταν σταυροπόδι στην πύλη της Καλαμαριάς και σαν άλλος Όμηρος έπαιζε λύρα κι έλεγε δημοτικά τραγούδια για ήρωες, για κλέφτες και αρματολούς. Οι περαστικοί τον αντάμειβαν με λίγα νομίσματα ή καλούδια.
Οι φωτογραφίες του κατεστραμμένου Αγίου Δημητρίου, του Γεντί Κουλέ, του Λευκού Πύργου με το περιτοίχισμα και της πλατείας Ιπποδρομείου προέρχονται από το αρχείο του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης (Ψηφιοποίηση Πολιτιστικών Τεκμηρίων).
Η φωτογραφία του 1920 με το καμπαναριό του Αγίου Υπατίου προέρχεται από το αρχείο του Ασύλου του Παιδιού.
Οι χαρακτήρες του μυθιστορήματος ήταν υπαρκτά πρόσωπα. Τον μπαρμπα-Στέργιο περιγράφει και ο G.F. Abbott στο βιβλίο του «Songs of Modern Greece», που εκδόθηκε το 1900. Ο μπαρμπα-Στέργιος ήταν τυφλός. Καθόταν σταυροπόδι στην πύλη της Καλαμαριάς και σαν άλλος Όμηρος έπαιζε λύρα κι έλεγε δημοτικά τραγούδια για ήρωες, για κλέφτες και αρματολούς. Οι περαστικοί τον αντάμειβαν με λίγα νομίσματα ή καλούδια.
Οι φωτογραφίες του κατεστραμμένου Αγίου Δημητρίου, του Γεντί Κουλέ, του Λευκού Πύργου με το περιτοίχισμα και της πλατείας Ιπποδρομείου προέρχονται από το αρχείο του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης (Ψηφιοποίηση Πολιτιστικών Τεκμηρίων).
Η φωτογραφία του 1920 με το καμπαναριό του Αγίου Υπατίου προέρχεται από το αρχείο του Ασύλου του Παιδιού.
Τέτη Σώλου - tetysolou.wordpress.com
