Ο Πύργος της Γαλάτιστας: Οι μύθοι και οι δοξασίες για την ονομασία του, την υπόγεια σήραγγα και το καφέ χρώμα του

Σύμβολο της Γαλάτιστας αποτελεί ο βυζαντινός πύργος της. Χτισμένος σε ύψωμα που παλαιότερα περιβάλλονταν από πυκνά, ψηλά έλατα ο Πύργος της Γαλάτιστας χρονολογείται από την ενετική εποχή.

 
Μοιάζει με άλλους πύργους της ευρύτερης περιοχής όπως των Βρασνών, του Αγίου Βασιλείου Λαγκαδά, της Μονής Ρίλας στη Βουλγαρία κ.ά. Θα τον δείτε σε λογότυπους φορέων, συλλόγων και επιχειρήσεων καθώς είναι η πρώτη απάντηση που θα λάβετε κάτοικος ρωτώντας κάποιον ντόπιο για τη Γαλάτιστα.



Επιβλητικός, στενός, με εσοχές στα εξωτερικά τείχη του και μικρές κάθετες σχισμές για παράθυρα ο Πύργος της Γαλάτιστας είναι προφανές ότι αποτελούσε ένα φρούριο – παρατηρητήριο που επικοινωνούσε με την πεδιάδα και τα χωριά της ενώ είναι πιθανή η χρήση του και ως φυλακή.

Είναι φτιαγμένος από γερή πέτρα και πηλό (το λεγόμενο κουράνι ή κουρασάνι) για αυτό και έχει σκούρο καφέ χρώμα. Όταν υπήρχε ακόμη δάσος γύρω του λένε ότι μόνο από μακρυά μπορούσε κανείς να τον εντοπίσει!

Μύθοι και δοξασίες γύρω από τον Πύργο

Οι ιστορίες και οι εικασίες γύρω από τον Πύργο είναι πολλές και με το πέρασμα του χρόνου έχουν αποκτήσει την υπόσταση μύθου. Λένε ότι στον Πύργο ζούσε η βασίλισσα Γαλάτεια που κατά μία εκδοχή έδωσε και το όνομά της στη Γαλάτιστα και ότι επικοινωνούσε με υπόγεια σήραγγα με την περιοχή της Αγίας Παρασκευής στην πεδιάδα. Το σίγουρο είναι ότι μέσα ή δίπλα από τον Πύργο περνούσε ένα ρέμα σημαντικής ορμής γεγονός που αποδεικνύεται από τον νερόμυλο που διασώζεται ακριβώς κάτω από τον Πύργο.



Ειδικότερα, το όνομά της η Γαλάτιστα το οφείλει, όπως μας λέει η παράδοση, στη βασίλισσα Γαλάτεια και στον άνδρα της Ανθέμιο, που της έχει δώσει το όνομα Ανθεμούς. 

Ο Ανθέμιος κατά την βυζαντινή περίοδο ήταν πολιτικός του Βυζαντίου. Το 404-405 ο Ανθέμιος ήταν επίτροπος του Θεοδοσίου του Β’ , και προσπάθησε να βελτιώσει τις σχέσεις με το δυτικό κράτος, αλλά και με το ανατολικό συνάπτοντας συμφωνία με τους Πέρσες για την προστασία των Χριστιανών.

Η Γαλάτεια κατά την μυθολογία, ήταν Νηρηίδα κόρη του Νηρέα και της Δωρίδος. Έζησε στην Σικελία κα παντρεύτηκε τον βοσκό Πολύφημο. Θεωρείται από την λατινική μυθολογία σαν πρότυπο ομορφιάς και τολμηρού κοριτσιού που κανείς δεν μπόρεσε να κατακτήσει.

Στη θέση του σημερινού χωριού υπήρχε πυκνό δάσος με θεόρατα δένδρα. Μέσα σ’ αυτό το δάσος και σε ύψωμα, ήταν κτισμένος ο Πύργος που έμεινε η Γαλάτεια. Ο Πύργος αυτός ήταν κτισμένος από «κουράνι» ή κουρασάνι έλεγαν οι γιαγιάδες, γι ‘ αυτό ήταν πολύ γερός.

Σε τέτοια θέση τον είχαν κτίσει, που ενώ φαινόταν από μακριά, χάνονταν από την πυκνή βλάστηση όταν πλησίαζαν και δεν μπορούσαν να τον βρούνε.

Ο Πύργος είναι ένα θεόρατο κτίσμα παραλληλόγραμμο. Σε κάθε πλευρά του έχει ένα μακρόστενο άνοιγμα σαν σχισμή και μικρά παράθυρα. Στο εσωτερικό του είχε μια ξύλινη σκάλα που οδηγούσε σε μικρά δωμάτια. Τα δωμάτια αυτά είχαν και παράθυρα.

Κάποια μέρα, που η βασίλισσα κατέβηκε με το πλεχτό της να πάρει νερό από την βρυσούλα, που ήταν κάτω από τον Πύργο, της έπεσε το κουβάρι και κύλησε ως τα Βασιλικά. Οι πειρατές τύλιξαν το κουβάρι, οδηγήθηκαν στον Πύργο και σκότωσαν τη Γαλάτεια.

Έλεγαν και μια άλλη ιστορία για το θάνατο της Γαλάτειας. Ο Πύργος στα υπόγεια του είχε μία σήραγγα, που έφτανε μέχρι την Αγ. Παρασκευή. Μια μέρα έπεσε το κουβάρι της Γαλάτειας μέσα στη σήραγγα και βγήκε στην Αγία Παρασκευή. Οι πειρατές τύλιξαν το κουβάρι, βρέθηκαν μέσα στον πύργο και σκότωσαν τη Γαλάτεια.

Σύμφωνα με την εκδοχή του επισκόπου Ιωακείμ Αρδαμερίου (1918) «η Γαλάτιστα» πήρε το όνομα από τον Πύργο της, που κτίστηκε από τους Ενετούς και χρησίμευσε σαν παρατηρητήριο για τους συνοικισμούς,, που ήταν εγκατεσπαρμένοι στον κάμπο. Ίσως όμως να χρησίμευε και σαν φυλακή για τους εξόριστους καταδίκους του Γαλατά.

Άλλη παράδοση λέει, πως στον Πύργο έμεινε εξόριστη η πριγκίπισσα του Βυζαντίου Γαλάτεια, αλλά αυτό δεν φαίνεται σωστό γιατί ο Πύργος έχει τον ρυθμό και την αρχιτεκτονική της Ενετικής εποχής. Όπως όμως να έχει το πράγμα η Γαλάτιστα πήρε το όνομα της από τον Πύργο, μια και κτίστηκε μετά απ’ αυτόν. Πότε κτίστηκε η Γαλάτιστα δεν ξέρουμε. Η παλιότερη μαρτυρία που σχετίζεται με την Γαλάτιστα βρίσκεται σε ένα έγγραφο του αρχείου της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας του Αγίου Όρους, που εκδόθηκε στις 14 Μαρτίου 897.

Ο Πύργος της Γαλάτιστας μοιάζει με του Πύργους: των Βρασνών, του Αγίου Βασιλείου Λαγκαδά, του Αγίου Βασιλείου Χιλιανδραρίου, του μετοχίου Πυργούδια στον Πρόβλακα και της Μονής Ρίλας (Βουλγαρία).

Οι παλιοί Γαλατσάνοι λένε πως ο Πύργος ήταν ο προμαχώνας της Θεσσαλονίκης και χρησίμευσε σαν παρατηρητήριο και φρούριο. Με το φως έστελναν σήματα σε λόφους στις (ντούμπις) και προφυλαγόταν από τους εχθρούς τα χωριά που ήταν τότε στον κάμπο. Υπάρχουν 4 λόφοι στον κάμπο. Οι δύο λόφοι είναι φτιαχτοί, γιατί το χώμα τους δεν είναι ίδιο με το χώμα της περιοχής. Λένε πως οι λόφοι ήταν τάφοι, που είχαν συλληφθεί. Τώρα οι λόφοι αυτοί είναι γεμάτοι τρύπες και έγιναν αλεπουδοφωλιές.

Εκείνη την εποχή ο κάμπός ήταν διάσπαρτος από μικρά χωριουδάκια που είχαν και την εκκλησούλα τους. Η Αγία Κυριακή, η Αγια Παρασκευή, οι Άγιοι Ανάργυροι, ο Άγιος Αθανάσιος, ο Σγούρος, ο Σάββας, το Λαδκό (Λαδικό), η Αγία Τριάδα (το Παλιοκκλήσι), η Παναγία, ο Άγιος Νικόλαος.

Στον κάμπο υπήρχαν πολλά έλη και κουνούπια και οι άνθρωποι υπέφεραν από ελονοσία. Γι’ αυτό αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα χωριά τους και να μαζευτούνε γύρω από το Πύργο Το κάθε χωριό έκτισε την εκκλησούλα του και το μαχαλά του.. Έτσι έγινε το χωριό που πήρε το όνομα από τον Πύργο και ονομάστηκε Γαλάτιστα.

Όλο το χωριό ήταν στρωμένο με πέτρες, καλντιρίμι, που όταν έβρεχε ασπροβολούσε και ήταν κατακάθαρο. Οι δρόμοι ήταν στενοσόκακα, επειδή τα σπίτια τα έκτιζαν κολλητά το ένα με τ’ άλλο.

Πηγές – πληροφορίες – φωτογραφίες: Δήμος Πολυγύρου, Galatista.gr, Τα Ανήλια