Απόκριες και αποκριάτικα έθιμα στη Σμύρνη

Πηγή εικόνας : ellinonfos.gr


Για τους Έλληνες στη Σμύρνη, οι Απόκριες αποτελούσαν μια περίοδο χαράς και διασκέδασης, που άγγιζε τα όρια του οργιαστικού.

Η Απόκριες, ήταν για τη Σμύρνη μια από τις ευκαιρίες για να δείξει το κοσμοπολίτικο πρόσωπο της. Την Προφωνή- όπως ονομαζόταν η Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου, την πρώτη Κυριακή δηλαδή του Τριωδίου, ξεκινούσαν τα γλέντια, με τραγούδια , χορούς και διάφορα μουσικά όργανα όπως τα τουμπερλέκια, οι ροκάνες και οι τσαμπούνες.

Συγγενείς και φίλοι, ιδιαιτέρως την Τσικνοπέμπτη αλλά και τις δύο τελευταίες Κυριακές της Αποκριάς, επισκέπτονταν ο ένας το σπίτι του άλλου και γλεντούσαν μετά μουσικής, με χορό και μεγάλο φαγοπότι με την ρακή, το κρασί αλλά και το ούζο να έχουν την τιμητική τους. Οι εκδηλώσεις όμως δεν έμεναν μόνο μέσα στα σπίτια, αλλά επεκτείνονταν και στις αυλές, στους δρόμους και τις πλατείες της πόλης. Άνδρες και γυναίκες, φορώντας πλούσιες φορεσιές, χόρευαν δίχως σταματημό κάθε λογής χορό, από τσιφτετέλια και καρσιλαμάδες μέχρι βαλς.

Στη Σμύρνη, οι μασκαράδες ονομάζονταν “Κουδουνάτοι”.

Η ονομασία αποτελεί κατάλοιπο μάλλον παλαιότερων χρόνων, όπου οι μεταμφιεσμένοι ήταν αναγκασμένοι να φορούν κουδούνια στην μέση τους. Οι “Κουδουνάτοι”, ακολουθώντας το έθιμο, προσπαθούσαν να γίνουν αγνώριστοι, έτσι ώστε κανένας να μην μπορεί να τους καταλάβει. Εάν το πετύχαιναν αυτό, η μεταμφίεση τους θα θεωρούνταν επιτυχημένη. Καθ’ όλη την περίοδο της Αποκριάς, πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι και σατίριζαν όποιον έβρισκαν μπροστά τους, σκορπώντας χαμόγελα με τα αστεία και τα πειράγματά τους.

Την περίοδο αυτή γινόταν ένας φιλανθρωπικός χορός από την Ελληνική Λέσχη στην Σμύρνη, υπέρ του νοσοκομείου «Άγιος Χαράλαμπος».

Στην οδό Τρασών, όπου ζούσαν κυρίως μεγαλοαστοί της Σμύρνης, γινόταν μια ιδιαίτερη και γεμάτη κέφι παρέλαση με άμαξες. Μέσα στις άμαξες υπήρχαν μπουκετάκια από μενεξέδες και ζουμπούλια, όπως και νόστιμα μικρά σοκολατάκια. Ελαφριά και μικρά, ειδικά για την περίσταση – ώστε να μην τραυματίζουν. Οι νέοι , έριχναν στις κοπέλες αυτά που είχαν στα καλάθια τους και τις «πολεμούσαν», ενώ κατά αυτόν τον τρόπο έδειχναν και την «συμπάθεια» τους σε κάποιες από αυτές. Οι κοπέλες απαντούσαν πετώντας σερπαντίνες.

Η παρέλαση με τις άμαξες στη Σμύρνη ξεκινούσε από το Φασουλά και έφταναν στην πλατεία της Καλλιθέας. Από εκεί πήγαιναν αριστερά στον παράλληλο δρόμο της προκυμαίας και επέστρεφαν πάλι πίσω, κάνοντας έτσι τον κύκλο των τετραγώνων. Η παρέλαση αυτή, ξεκινούσε από τις τρεις το μεσημέρι και συνεχιζόταν μέχρι το βράδυ. Το γλέντι βέβαια δεν σταματούσε εκεί, συνεχιζόταν στα σπίτια και τις αυλές μέχρι το πρωί. Εκεί, έστηναν χορό και τραπέζια με πάρα πολλές λιχουδιές και γλυκά από τη Σμύρνη, μεταξύ των οποίων και τα υπέροχα γλυκά της αποκριάς τα αυγοκαλάμαρα.


Την ίδια στιγμή, σε μία άλλη πλευρά της πόλης, γινόταν ένα είδος πανηγυριού για τους νέους στο δρόμο που ένωνε δυο συναικίες, τον Άγιο Δημήτρη και τον Άγιο Τρύφωνα. Σε αυτόν τον δρόμο, αντί για ανθοπόλεμο, γινόταν πόλεμος με το «Ντάρι», το καλαμπόκι δηλαδή. Οι νέοι που συμμετείχαν είχαν διάφορα όργανα που έκαναν θόρυβο και πετούσε ο ένας στον άλλον κορδέλες και σερπαντίνες.

Την Κυριακή της Τυρινής οι κάτοικοι στην Σμύρνη έφτιαχναν τυρόπιτες και γαλακτομπούρεκο. Την τελευταία μέρα συνήθιζαν να τρώνε ένα αυγό για να έχουν για να έχουν το στόμα τους κλειστό και να τηρήσουν τη νηστεία μέχρι το Πάσχα.

Κάποια από τα μουσικά σύνολα που λειτουργούσαν στην Σμύρνη ήταν τα εξής:

-Εστουδιαντίνα του βιολιστή Κώτσου Βλάχου
-Ελληνική Εστουδιαντίνα της Σμύρνης
-Ορχήστρα Σταμάτη και Χρήστου Μπόγια
-Ορχήστρα των Ογδοντάκηδων
-Ελληνική χορωδία Σμύρνης
-Η χορωδία Μελετσιάνου

Καθαρά Δευτέρα

Την Καθαρά Δευτέρα στη Σμύρνη έφτιαχναν ταχινόπιτα, ταραμοσαλάτα, χαβιαροσαλάτα, έβραζαν ρύζι με ζάχαρη και κρόκο ή χοσάφι από ξερά βερίκοκα, δαμάσκηνα, σταφίδες, ξύσμα πορτοκαλιού και λίγη ζάχαρη. Το πρωί, στους δρόμους ακούγονταν οι τσιγγάνοι οι οποίοι κρατούσαν διάφορα σκεύη και μάζευαν τα «Πασχαλινά», τα φαγητά δηλαδή που είχαν να κάνουν με κρέας, γιατί η νηστεία την Μεγάλη Εβδομάδα στη Σμύρνη ήταν κάτι παραπάνω από υποχρεωτική. Οι τσιγγάνοι λοιπόν φώναζαν «Μάντζα Μακαρόνια», μάζευαν δηλαδή τα μακαρόνια για να τα χρησιμοποιήσουν στα χοιροστάσια τους και κοντά σε αυτά μάζευαν και τα κρεατικά.

Οι μεταμφιέσεις

Αποκριάτικη μεταμφίεση κοπέλας από τη Σμύρνη. 

Πηγή εικόνας : mnimesellinismou.gr



Οι μεταμφιέσεις ήταν άπειρες. Κάποιοι επέλεγαν να φορέσουν παλιά και φθαρμένα ρούχα ή γούνες, έτσι ώστε να μοιάζουν με διάφορα ζώα. Άλλοι πάλι φορούσαν φράκο ή σμόκιν, παπιγιόν, ημίψηλο καπέλο και λουστρίνια και χόρευαν με τις ντάμες τους. Η ανατροπή της καθιερωμένης κοινωνικής τάξης ήταν ένας από τους στόχους τις Απόκριες στη Σμύρνη. Έτσι, συνήθιζαν να μεταμφιέζονται στο ακριβώς αντίθετο από αυτό που πραγματικά ήταν. Οι άντρες, συχνά μεταμφιέζονταν σε γυναίκες και το αντίθετο, Οι φτωχοί ντύνονταν πλούσιοι, οι γριές νεαρά κορίτσια.

Υπήρχαν βέβαια και οι τολμηροί. Αψηφώντας τους Τούρκους, τολμούσαν να φορούν φουστανέλες και φορεσιές των αγωνιστών της ελληνικής επανάστασης.

Οι μασκαράδες στη Σμύρνη συχνά έβαφαν το πρόσωπο τους αλλά και τα χέρια και τα πόδια τους. Χρησιμοποιούσαν φούμο ή καπνιά από τα τζάκια. Επίσης κρατούσαν στα χέρια τους οποιοδήποτε στρογγυλό ή μακρόστενο αντικείμενο θα μπορούσε ίσως να αφήσει υπονοούμενο φαλλικής ή γονιμικής σημασίας. Οι απρεπείς χειρονομίες πάντως, έδιναν και έπαιρναν. Αυτές οι συμπεριφορές , δικαιολογούνταν και γινόντουσαν ανεκτές τις Απόκριες και πολύ δύσκολα θα τις παρεξηγούσαν.



Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:

Η Σμύρνη στη χαρά των Αποκριών και της Καθαρής Δευτέρας. Ανακτήθηκε από www.mikrasiatis.gr (τελευταία πρόσβαση 12/03/2021)
Η Απόκριες και η Καθαρά Δευτέρα στη Σμύρνη. Ανακτήθηκε από ellinonfos.gr (τελευταία πρόσβαση 12/03/2021)

MAXMAG