Η «Βαριά Βιομηχανία» των Πλαστών Διαβατηρίων στην Ελλάδα
Είναι το τελευταίο Σάββατο του Σεπτεμβρίου και στο αεροδρόμιο της Κω, εκατοντάδες τουρίστες περιμένουν υπομονετικά στην ουρά να επιβιβαστούν σε πτήσεις τσάρτερ για την κεντρική Ευρώπη.
Λίγα 24ωρα νωρίτερα, η κατάρρευση της Thomas Cook είχε σοκάρει την τουριστική βιομηχανία. Αυτό το ζεστό, φθινοπωρινό βράδυ όλοι συζητούν τις τελευταίες εξελίξεις - ταξιδιωτικοί πράκτορες, οδηγοί ταξί και τουρίστες που επιστρέφουν σπίτι. Το μικρό αεροδρόμιο στο νησί του Ανατολικού Αιγαίου έχει 15 γκισέ check-in και εννιά πύλες αναχώρησης.
Από τις 21:10 έως τις 23:59 πετούν τσάρτερ για Γλασκόβη, Λονδίνο, Κολωνία, Ανόβερο, Μάντσεστερ και Μπέρμιγχαμ. Το αεροδρόμιο είναι ένα μελίσσι ανθρώπων. Σεκιουριτάδες και υπάλληλοι αεροπορικών εταιρειών που φορούν πολύχρωμα νάιλον γιλέκα, δίνουν πυρετικές οδηγίες. Οι τουρίστες κρατούν σουβενίρ από το νησί και τραβούν τις τελευταίες σέλφι των διακοπών τους. Όσο περνά η ώρα, η ουρά φθάνει μέχρι το πάρκινγκ.
Στην πραγματικότητα, δεν είναι όλοι οι άνθρωποι στην ουρά τουρίστες. Το ίδιο βράδυ και το επόμενο, αστυνομικοί συνέλαβαν στο αεροδρόμιο της Κω δέκα μετανάστες. Παρίσταναν τους τουρίστες και κρατούσαν πλαστά διαβατήρια. Ήταν τέσσερις άνδρες και έξι γυναίκες, 19-49 ετών και προσπάθησαν να πετάξουν στην Κεντρική Ευρώπη.
Χιλιάδες μετανάστες και αιτούντες άσυλο περνούν κάθε χρόνο με φουσκωτές βάρκες από τα τουρκικά παράλια στα ελληνικά νησιά. Θέλουν να φθάσουν στην ενδοχώρα και την πολυπόθητη Ευρώπη, όμως η εξέταση των αιτημάτων για άσυλο μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από έναν χρόνο. Ένα πλαστό διαβατήριο είναι το εισιτήριο για τον Παράδεισο. Πληρώνουν μεγάλα ποσά σε κυκλώματα πλαστογράφων κι έπειτα χώνονται στο πλήθος των τουριστών στα μικρά αεροδρόμια των νησιών, που ειδικά το καλοκαίρι βουλιάζουν από πτήσεις τσάρτερ.
Σύμφωνα με στοιχεία που διέθεσε ο Κλάδος Αλλοδαπών και Προστασίας Συνόρων της ΕΛΑΣ στο VICE, το πρώτο εννιάμηνο του 2019, συνολικά 4.536 μετανάστες συνελήφθησαν σε ελληνικά αεροδρόμια με πλαστά ή παραποιημένα ταξιδιωτικά έγγραφα.
 |
| ΤΟΥΡΙΣΤΕΣ ΣΧΗΜΑΤΙΖΟΥΝ ΜΕΓΑΛΕΣ ΟΥΡΕΣ ΣΤΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ ΤΗΣ ΚΩ. |
Στην πραγματικότητα, δεν είναι όλοι οι άνθρωποι στην ουρά τουρίστες. Το ίδιο βράδυ και το επόμενο, αστυνομικοί συνέλαβαν στο αεροδρόμιο της Κω δέκα μετανάστες. Παρίσταναν τους τουρίστες και κρατούσαν πλαστά διαβατήρια. Ήταν τέσσερις άνδρες και έξι γυναίκες, 19-49 ετών και προσπάθησαν να πετάξουν στην Κεντρική Ευρώπη.
Χιλιάδες μετανάστες και αιτούντες άσυλο περνούν κάθε χρόνο με φουσκωτές βάρκες από τα τουρκικά παράλια στα ελληνικά νησιά. Θέλουν να φθάσουν στην ενδοχώρα και την πολυπόθητη Ευρώπη, όμως η εξέταση των αιτημάτων για άσυλο μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από έναν χρόνο. Ένα πλαστό διαβατήριο είναι το εισιτήριο για τον Παράδεισο. Πληρώνουν μεγάλα ποσά σε κυκλώματα πλαστογράφων κι έπειτα χώνονται στο πλήθος των τουριστών στα μικρά αεροδρόμια των νησιών, που ειδικά το καλοκαίρι βουλιάζουν από πτήσεις τσάρτερ.
 |
| DATA VISUALIZATION: ΚΟΡΙΝΑ ΠΕΤΡΙΔΗ (ΕΙΚΟΝΙΔΙΑ: FONT AWESOME) |
Σύμφωνα με στοιχεία που διέθεσε ο Κλάδος Αλλοδαπών και Προστασίας Συνόρων της ΕΛΑΣ στο VICE, το πρώτο εννιάμηνο του 2019, συνολικά 4.536 μετανάστες συνελήφθησαν σε ελληνικά αεροδρόμια με πλαστά ή παραποιημένα ταξιδιωτικά έγγραφα.
Ολόκληρο το 2018, ο αντίστοιχος αριθμός ήταν 6.045 και όλα δείχνουν ότι το ρεκόρ θα σπάσει ως το τέλος της φετινής χρονιάς. Το αεροδρόμιο της Κω είναι το τέταρτο με τις περισσότερες συλλήψεις, πάνω από το «Ελ. Βενιζέλος». Η ζήτηση δημιουργεί προσφορά. Το εμπόριο πλαστών διαβατηρίων είναι σήμερα μια «βαριά βιομηχανία» στην Ελλάδα.
Οι Εγκλωβισμένοι
Το επόμενο ξημέρωμα βρισκόμαστε στο βορειότερο σημείο του νησιού της Κω. Η ακτογραμμή κάνει μια μύτη και σε αυτό το σημείο απέχει μόλις τρία ναυτικά μίλια (πεντέμιση χιλιόμετρα) από τα τουρκικά παράλια.
Η πόλη του Μπόντρουμ φαίνεται καθαρά, μπορούμε να διακρίνουμε το περίγραμμα των κτιρίων και τους δρόμους. Σε αυτό το σημείο της ακτογραμμής, ανάλογα με τον άνεμο, βγαίνουν οι βάρκες των μεταναστών. Τα ανθρώπινα σημάδια βρίσκονται παντού. Κοκκινόμαυρα σωσίβια και πλαστικές βάρκες έχουν ξεβραστεί στην άμμο.
Δεκαπέντε χιλιόμετρα μακριά βρίσκεται το Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης της Κω, ένα πρώην στρατόπεδο στη μέση του πουθενά, κοντά στο χωριό Πυλί - ένας άλλος κόσμος κρυμμένος από τα all-inclusive πακέτων διακοπών.
Το hotspot δεν είναι κλειστού τύπου δομή, όμως χρειάζεται ειδική άδεια εισόδου για τα ΜΜΕ. Διοικήτρια είναι η Μαρία Κρητικού. Κατάγεται από την Κω και βρίσκεται τρία χρόνια σε αυτή τη θέση. Η ίδια διοικεί, συχνά υπερβάλλοντας ευατόν, μία δομή που χτίστηκε για να φιλοξενήσει προσωρινά 900 άτομα, όμως σήμερα οι άνθρωποι ξεπερνούν τους 3.150.
 |
| ΣΩΣΙΒΙΟ ΣΤΟ ΒΟΡΕΙΟΤΕΡΟ ΑΚΡΟ ΤΗΣ ΚΩ. ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΔΙΑΚΡΙΝΕΤΑΙ ΤΟ BODRUM. |
Το hotspot δεν είναι κλειστού τύπου δομή, όμως χρειάζεται ειδική άδεια εισόδου για τα ΜΜΕ. Διοικήτρια είναι η Μαρία Κρητικού. Κατάγεται από την Κω και βρίσκεται τρία χρόνια σε αυτή τη θέση. Η ίδια διοικεί, συχνά υπερβάλλοντας ευατόν, μία δομή που χτίστηκε για να φιλοξενήσει προσωρινά 900 άτομα, όμως σήμερα οι άνθρωποι ξεπερνούν τους 3.150.
Τα κοντέινερ του καμπ δεν φθάνουν για όλους. Υπάρχουν μετανάστες και αιτούντες άσυλο που μένουν σε παραπήγματα έξω από τον φράχτη.
Μέχρι τον Απρίλιο, ο αριθμός ήταν διαχειρίσιμος. Έπειτα, η κατάσταση έγινε εκρηκτική,
λέει η κ. Κρητικού.
Περισσότεροι από τους μισούς στο ΚΥΤ της Κω είναι οικογένειες, κυρίως από τη Συρία. Υπάρχουν, επίσης, πολλοί Αφρικανοί και Παλαιστίνιοι. «Έχουμε ανθρώπους από 43 διαφορετικές χώρες. Επίσης, 107 ασυνόδευτους ανήλικους», λέει η διοικήτρια. Το ίδιο πρωί έφθασαν 46 άνθρωποι με δύο βάρκες. Η κουβέντα διακόπτεται, γιατί ειδοποιείται ότι έπιασαν οι πόνοι μια έγκυο από τη Συρία. Στο καμπ υπάρχει μόνο ένας γιατρός και πολλά περιστατικά μεταφέρονται στο τοπικό νοσοκομείο, που είναι κι αυτό υποστελεχωμένο.
«Ονειρευόμαι την Ευρώπη»
Στο ΚΥΤ της Κω υπάρχουν μόλις δύο χειριστές της Υπηρεσίας Ασύλου. Η Κρητικού επιβεβαιώνει ότι συνήθως χρειάζονται τρεις-τέσσερις μήνες για την καταγραφή των αιτημάτων ασύλου. Έπειτα, χρειάζονται άλλοι τέσσερις με πέντε μήνες για την πρώτη συνέντευξη. Θεωρητικά, μετά από αυτό, όσοι έχουν προσφυγικό προφίλ ή χαρακτηρίζονται ευάλωτοι, μπορούν να ταξιδέψουν στην ενδοχώρα. Πρακτικά, οι περισσότεροι παραμένουν εγκλωβισμένοι στο hotspot της Κω για περισσότερο από έναν χρόνο.
Τόσο ακριβώς βρίσκεται εδώ η 30χρονη Mariam από το Ιράκ, μαζί με τον σύζυγο και τα τρία παιδιά της. «Θέλω να φθάσω στην Αθήνα ή την Ευρώπη. Δεν έχουμε φίλους και συγγενείς εκεί, όμως ξέρω ότι είναι πολύ όμορφα», λέει ο μικρός γιος της, Haider.
Δεν είναι μόνο η εξασφάλιση ενός κοντέινερ και το συσσίτιο, που μοιράζεται τρεις φορές τη μέρα. Μετά τα βασικά, δεν υπάρχει καμία πρόνοια για τους εγκλωβισμένους στο νησί. Είναι πρακτικά σχεδόν αδύνατο να κατέβουν στην πόλη. Ζουν μακριά από τα βλέμματα των ντόπιων και των τουριστών. Αν δεν τους αναζητήσεις, δεν αντιλαμβάνεσαι ότι 3.500 άνθρωποι βρίσκονται για μήνες σε μια γκρίζα ζώνη.
Η Marzia κατάγεται από την πόλη Κανταχάρ του Αφγανιστάν. Πέρασε με την οικογένειά της από τα τουρκικά παράλια στην Κω τον Απρίλιο. «Φοβήθηκα πολύ στη θάλασσα. Ακόμα το νιώθω σαν πόνο στην καρδιά», λέει. «Στο καμπ φοβάμαι μόνο όταν γίνονται καβγάδες μεταξύ Αράβων και Αφρικανών».
Η μικρή κόρη της, Alina, κάνει ωραία σχέδια σε ένα μπλοκ με σκληρό χαρτόνι. Μας δείχνει τις ζωγραφιές και λέει ότι θέλει να γίνει γιατρός. Και η δική της οικογένεια, όπως οι περισσότερες, ονειρεύεται να φθάσει στην Αθήνα και την Ευρώπη.
 |
| ΑΦΡΙΚΑΝΟΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΗΣ ΕΓΚΛΩΒΙΣΜΕΝΟΣ ΓΙΑ ΜΗΝΕΣ ΣΤΟ HOTSPOT ΤΗ ΚΩ. |
 |
| ΣΕ ΔΟΜΗ ΠΟΥ ΧΤΙΣΤΗΚΕ ΓΙΑ 900 ΑΤΟΜΑ, ΣΗΜΕΡΑ ΞΙΛΟΞΕΝΟΥΝΤΑΙ 3.150. |
«Ονειρευόμαι την Ευρώπη»
Στο ΚΥΤ της Κω υπάρχουν μόλις δύο χειριστές της Υπηρεσίας Ασύλου. Η Κρητικού επιβεβαιώνει ότι συνήθως χρειάζονται τρεις-τέσσερις μήνες για την καταγραφή των αιτημάτων ασύλου. Έπειτα, χρειάζονται άλλοι τέσσερις με πέντε μήνες για την πρώτη συνέντευξη. Θεωρητικά, μετά από αυτό, όσοι έχουν προσφυγικό προφίλ ή χαρακτηρίζονται ευάλωτοι, μπορούν να ταξιδέψουν στην ενδοχώρα. Πρακτικά, οι περισσότεροι παραμένουν εγκλωβισμένοι στο hotspot της Κω για περισσότερο από έναν χρόνο.
Τόσο ακριβώς βρίσκεται εδώ η 30χρονη Mariam από το Ιράκ, μαζί με τον σύζυγο και τα τρία παιδιά της. «Θέλω να φθάσω στην Αθήνα ή την Ευρώπη. Δεν έχουμε φίλους και συγγενείς εκεί, όμως ξέρω ότι είναι πολύ όμορφα», λέει ο μικρός γιος της, Haider.
 |
| Η MARIAM ΚΑΙ Ο HAIDER. |
Δεν είναι μόνο η εξασφάλιση ενός κοντέινερ και το συσσίτιο, που μοιράζεται τρεις φορές τη μέρα. Μετά τα βασικά, δεν υπάρχει καμία πρόνοια για τους εγκλωβισμένους στο νησί. Είναι πρακτικά σχεδόν αδύνατο να κατέβουν στην πόλη. Ζουν μακριά από τα βλέμματα των ντόπιων και των τουριστών. Αν δεν τους αναζητήσεις, δεν αντιλαμβάνεσαι ότι 3.500 άνθρωποι βρίσκονται για μήνες σε μια γκρίζα ζώνη.
Η Marzia κατάγεται από την πόλη Κανταχάρ του Αφγανιστάν. Πέρασε με την οικογένειά της από τα τουρκικά παράλια στην Κω τον Απρίλιο. «Φοβήθηκα πολύ στη θάλασσα. Ακόμα το νιώθω σαν πόνο στην καρδιά», λέει. «Στο καμπ φοβάμαι μόνο όταν γίνονται καβγάδες μεταξύ Αράβων και Αφρικανών».
 |
| Η MARZIA ΚΑΙ Η ΚΟΡΗ ΤΗΣ, ALINA. |
«Φορέστε Λίγο Μέικ Απ»
Στις 12 Ιουλίου, η Αστυνομία έκανε ταυτόχρονη επιχείρηση σε Αθήνα και Κω. Συνελήφθησαν έξι άτομα, μεταξύ αυτών ένας αστυνομικός, που φέρεται να είχαν στήσει δίκτυο πλαστογράφησης ταξιδιωτικών εγγράφων, τουλάχιστον από τον Απρίλιο του 2018.
Στα δικαστικά έγγραφα που διάβασε το VICE περιγράφεται ότι μετανάστες έφθαναν από την Αθήνα στην Κω με το πλοίο της γραμμής και από εκεί στο αεροδρόμιο του νησιού.
Εκτός από τα πλαστά διαβατήρια, τα μέλη του δικτύου έδιναν συμβουλές για τη συμπεριφορά και την εμφάνιση των μεταναστών στην ουρά για την πτήση τσάρτερ προς την Ευρώπη – «τους ζητούσαν ακόμη και να βαφτούν με μέικ απ», σημειώνεται στο κατηγορητήριο.
Ένα εισιτήριο για τον «παράδεισο» κόστιζε 4.500-6.000 ευρώ, ακόμα και αν οι μετανάστες συλλαμβάνονταν στον τελικό προορισμό. Ως αρχηγός του δικτύου εμφανίζεται ένας Σύριος, 36 ετών, ιδιοκτήτης μικρο-καταστήματος στο κέντρο της Αθήνας.
 |
| TO ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ ΤΗΣ ΚΩ. |
Οι βασικοί κατηγορούμενοι όλων των δικαστικών φακέλων για υποθέσεις πλαστογραφίας που μελέτησε το VICE, είχαν όλοι κατάστηματα πέριξ της Πλατείας Ομονοίας. Η έρευνα οδηγούσε πίσω στην Αθήνα.
595 Φωτογραφίες
Η Ομόνοια είναι ο ομφαλός της Αθήνας. Στα στενά κάτω από την πολυσύχναστη πλατεία της ελληνικής πρωτεύουσας, μπορείς να βρεις τα πάντα. Και φυσικά, πλαστά διαβατήρια. Ο Irham* είναι Ιρανός που ζει τα τελευταία τρία χρόνια στην Ελλάδα σε ένα θολό καθεστώς.
595 Φωτογραφίες
Η Ομόνοια είναι ο ομφαλός της Αθήνας. Στα στενά κάτω από την πολυσύχναστη πλατεία της ελληνικής πρωτεύουσας, μπορείς να βρεις τα πάντα. Και φυσικά, πλαστά διαβατήρια. Ο Irham* είναι Ιρανός που ζει τα τελευταία τρία χρόνια στην Ελλάδα σε ένα θολό καθεστώς.
Το αίτημα ασύλου του δεν έχει εξεταστεί. Επίσης, δεν μπορεί να επαναπροωθηθεί πίσω στην Τουρκία ούτε να συνεχίσει στην Κεντρική Ευρώπη. Ο ίδιος επιμένει ότι δεν έχει απευθείας σχέσεις με το δίκτυο των πλαστογράφων. Δέχτηκε να μιλήσει στο VICE αφού ένα τρίτο πρόσωπο διαβεβαίωσε ότι θα τηρήσουμε την ανωνυμία του.
«Το πρώτο πράγμα που κάνει ένας μετανάστης που ψάχνει πλαστό διαβατήριο, είναι να φτιάξει λογαριασμό στο Telegram», είπε ο Irham. Πληκτρολόγησε στο κινητό τα hashtag #IDcards και #passports.
Στην οθόνη αποκαλύφθηκε ένας ολόκληρος κόσμος: Χιλιάδες φωτογραφίες διαβατηρίων και ταυτοτήτων. «Βρίσκεις περίπου αυτό που ψάχνεις και ξεκινάς μια ιδιωτική συζήτηση», είπε ο Irham. «Για να γίνεις πιστευτός, πρέπει να βάλεις μια φωτογραφία σου και όχι άβαταρ. Κι επίσης να γράψεις στα αραβικά». Τα πράγματα ήταν τελικά πιο εύκολα.
Άνθρωποι που συχνάζουν σε μαγαζάκια μεταναστών γύρω από την Ομόνοια, κυρίως φωτογραφεία και ανταλλακτήρια χρημάτων, δέχθηκαν να μας εξηγήσουν πώς δουλεύει το δίκτυο. Στη διάθεση του VICE βρέθηκε ένα στικάκι με αποκαλυπτικό περιεχόμενο: 595 φωτογραφίες διαβατηρίων και ταυτοτήτων με στοιχεία ανθρώπων από όλον τον κόσμο (Ισπανία, Αγγλία, Αυστραλία, Γαλλία).
«Το πρώτο πράγμα που κάνει ένας μετανάστης που ψάχνει πλαστό διαβατήριο, είναι να φτιάξει λογαριασμό στο Telegram», είπε ο Irham. Πληκτρολόγησε στο κινητό τα hashtag #IDcards και #passports.
 |
| PRINTSCREEN ΑΠΟ ΤΟ TELEGRAM. |
Άνθρωποι που συχνάζουν σε μαγαζάκια μεταναστών γύρω από την Ομόνοια, κυρίως φωτογραφεία και ανταλλακτήρια χρημάτων, δέχθηκαν να μας εξηγήσουν πώς δουλεύει το δίκτυο. Στη διάθεση του VICE βρέθηκε ένα στικάκι με αποκαλυπτικό περιεχόμενο: 595 φωτογραφίες διαβατηρίων και ταυτοτήτων με στοιχεία ανθρώπων από όλον τον κόσμο (Ισπανία, Αγγλία, Αυστραλία, Γαλλία).
Τα περισσότερα είναι πρόχειρα τραβηγμένα, από κάποιον που τα κρατά με το ένα χέρι και με το άλλο φωτογραφίζει, όμως σε πολλές φωτογραφίες υπάρχουν διαβατήρια και ταυτότητες τοποθετημένα στη σειρά, σε προσεγμένο φόντο -κάτι σαν μενού-, επομένως ο αριθμός των εγγράφων είναι πολλαπλάσιος.
Οι άνθρωποι που μας εμπιστεύτηκαν αυτό το υλικό, λένε ότι τα έγγραφα είναι κλεμμένα από τουρίστες. Γιατί, όμως, το δίκτυο πλαστογράφων ενδιαφέρεται για γνήσια κλεμμένα διαβατήρια, αντί να φτιάχνει δικά του από την αρχή;
Ενδεικτικά, παρακάτω τα 50 πρώτα αρχεία του stick:
Οι "Masters"
Ο δικηγόρων Αθηνών, Ζαχαρίας Κεσσές, έχει χειριστεί τα τελευταία χρόνια πολλές υποθέσεις εξάρθρωσης κυκλωμάτων πλαστογράφων και έχει καθαρή εικόνα της μετεξέλιξης του φαινομένου, από το έκρηξη της προσφυγικής κρίσης το 2015 έως σήμερα. «Τα πρώτα χρόνια υπήρχαν στην Αθήνα λίγοι εξειδικευμένοι πλαστογράφοι, που αποκαλούνταν master και μπορούσαν να φτιάξουν διαβατήρια υψηλών προδιγραφών ασφάλειας, όπως αμερικάνικα και ισραηλινά», εξηγεί ο κ. Κεσσές. «Ένα καλοφτιαγμένο αμερικάνικο διαβατήριο κόστιζε 1.500-2.000 ευρώ».
 |
| ΔΙΑΚΙΝΗΤΗΣ ΔΙΑΦΗΜΙΖΕΙ ΚΛΕΜΜΕΝΑ ΙΣΠΑΝΙΚΑ ΔΙΑΒΑΤΗΡΙΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ. ΕΠΑΝΩ ΔΙΑΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΧΡΗΜΑΤΑ. ΦΩΤΟ: VICE |
Όσο κατέφθαναν άνθρωποι στην Ελλάδα, η ζήτηση μεγάλωνε, όμως η ποιότητα έπεφτε, μαζί και οι τιμές. Επιπλέον, η Αστυνομία εξάρθρωσε πολλές εγκληματικές ομάδες. «Οι master, είτε συνελήφθησαν και απελάθηκαν είτε έφυγαν οικειοθελώς από την Ελλάδα και συνέχισαν τη δουλειά εξ αποστάσεως», λέει ο κ. Κεσσές. Έτσι, τα έγγραφα άρχισαν φτιάχνονταν στο εξωτερικό και ταχυδρομούνταν σε εγκλωβισμένους μετανάστες στην Ελλάδα.
Την περίοδο της κορύφωσης της κρίσης στην Ελλάδα, τα δίκτυα παρείχαν ολόκληρα πακέτα υπηρεσιών για τη μετακίνηση ανθρώπων στην κεντρική Ευρώπη - εκτός από πλαστά διαβατήρια, περιλάμβαναν συνοδεία στο αεροδρόμιο και τους ενδιάμεσους σταθμούς, μετακίνηση, ξενοδοχεία και υποδοχή στον τελικό προορισμό.
Όλες αυτές τις υπηρεσίες μπορούσες να τις αγοράσεις σπαστά, ανάλογα με τα χρήματα που διέθετες. Οι περισσότεροι πετούσαν από το «Ελ. Βενιζέλος». «Όταν έγιναν πιο αυστηροί οι έλεγχοι, η δράση των κυκλωμάτων αποκεντρώθηκε στα περιφερειακά αεροδρόμια των νησιών, όπου οι έλεγχοι ήταν πιο χαλαροί», περιγράφει ο κ. Κεσσές.
«Θα Έχουμε Πολλή Δουλειά στο Καμπ»
Το VICE μελέτησε πολλούς δικαστικούς φακέλους υποθέσεων πλαστών διαβατηρίων. Σε δύο από αυτούς (του 2016 και του περασμένου Ιουνίου) η μετεξέλιξη του τρόπου δράσης του δικτύου είναι αποκαλυπτική.
Στις 26 Μαΐου 2016, ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις εκκένωσαν τον αυτοσχέδιο καταυλισμό της Ειδομένης, στα σύνορα Ελλάδας-Βόρειας Μακεδονίας. Την ίδια μέρα, αστυνομικοί του Αλλοδαπών συνέλαβαν στην Αθήνα 16 άτομα, κυρίως υπηκόους Μπαγκλαντές και Σουδάν, για παραχάραξη εγγράφων.
«Θα Έχουμε Πολλή Δουλειά στο Καμπ»
Το VICE μελέτησε πολλούς δικαστικούς φακέλους υποθέσεων πλαστών διαβατηρίων. Σε δύο από αυτούς (του 2016 και του περασμένου Ιουνίου) η μετεξέλιξη του τρόπου δράσης του δικτύου είναι αποκαλυπτική.
Στις 26 Μαΐου 2016, ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις εκκένωσαν τον αυτοσχέδιο καταυλισμό της Ειδομένης, στα σύνορα Ελλάδας-Βόρειας Μακεδονίας. Την ίδια μέρα, αστυνομικοί του Αλλοδαπών συνέλαβαν στην Αθήνα 16 άτομα, κυρίως υπηκόους Μπαγκλαντές και Σουδάν, για παραχάραξη εγγράφων.
Η χρονική στιγμή δεν ήταν άσχετη. Δεκάδες βάρκες έφθαναν εκείνη την εποχή καθημερινά στα ελληνικά νησιά. Εθελοντές και μέλη ΜΚΟ από όλον τον κόσμο βρίσκονταν εκεί για να προσφέρουν βοήθεια.
Η Αστυνομία λέει ότι το δίκτυο αποτελούταν από δύο ομάδες – οι υπήκοοι Μπαγκλαντές σύχναζαν σε εστιατορίο στην οδό Γερανίου κάτω από την Ομόνοια, ενώ οι Σουδανοί συναντιούνταν σε κατάστημα κινητών τηλεφώνων στην οδό Αχαρνών. Η τιμή κάθε πλαστού εγγράφου ήταν 350 ευρώ κι έφθανε τα 3.000 ευρώ σε περίπτωση συνοδείας μέχρι το check-in του αεροδρόμιου.
Στη δικογραφία περιλαμβάνονται δεκάδες τηλεφωνικές συνομιλίες που υπέκλεψε ο κοριός της Αστυνομίας. Στις 18.2.2016, δύο μέλη του δικτύου λένε στο τηλέφωνο:
- Υπάρχει μια γυναίκα, έχει γιο έξι χρονών και θέλουν να πάνε στη Βρετανία. Μπορείς να κάνεις κάτι;
- Από ποια χώρα;
- Εδώ είναι, Ελλάδα.
- Ναι, θα τους κανονίσω.
- Πόσο χρονών είναι η γυναίκα;
- 33-35.
- Εντάξει, θα τους φτιάξω.
- Καλά, πόσα να τους πω;
- 12 (σσ: 1.200 ευρώ).
- Πολλά είναι.
- Μα είναι για το Βασίλειο. Αν ήταν άλλη χώρα... Καλώς, πες τους 10.
Η εξειδίκευση ήταν πολύ μεγάλη, οι παραχαράκτες ήταν καλλιτέχνες. Στις 17.2.2016, δύο λένε στο τηλέφωνο:
- Θα σου φτιάξω τη σφραγίδα σε λευκή κόλλα για να την κάνεις scanner και να την περάσεις στον υπολογιστή.
- Εγώ δεν τα ξέρω αυτά.
- Τότε να σου φτιάξω ξύλινη σφραγίδα, με το μελάνι. Όμως θα μου κοστίζει λίγο. Δηλαδή εσύ θα μου στείλεις τα αντίγραφα από τα διαβατήρια και εγώ θα τα συμπληρώσω να τα πάω σε έναν που βγάζει σφραγίδες, για να μας φτιάξει το χρώμα. Κόκκινο είναι ή μπλε;
Όλοι βιάζονταν να περάσουν από την Ειδομένη και να συνεχίσουν βόρεια στη Βαλκανική Διαδρομή. Μετανάστης τηλεφωνεί στο δίκτυο (10.3.2016). Ανησυχεί για το κλείσιμο των συνόρων:
- Η διαδρομή είναι καλή; Είπε ότι πάνε από Μακεδονία και Ουγγαρία.
- Από Ουγγαρία, Σερβία και μετά Αυστρία.
- Δηλαδή πάλι Σερβία;
- Μα είναι στον δρόμο, δεν μπορείς να συνεχίσεις αν δεν περάσεις Σερβία.
- Φοβόμαστε μήπως έχει τίποτα στρατόπεδα, ζούγκλες και μπλέξιμο.
Σε άλλη συνομιλία, την ίδια μέρα:
- Άνοιξαν τα σύνορα;
- Όχι, το πρωί είπαν ότι είναι κλειστά από την Ελλάδα, όμως οι άνθρωποι που έχουν περάσει στη Μακεδονία, περνάνε στη Σερβία.
- Άρα, μπροστά είναι ανοιχτά. Μήπως θα ανοίξουν;
- Αύριο το πρωί θα ξέρουμε. Πάω τώρα σπίτι να ανοίξω το Euronews.
- Μακάρι να ανοίξει, αν και σας κάνει κακό. Αλλά, τουλάχιστον, να περάσουμε εμείς κι ας κλείσει πάλι.
- Όχι, δεν μας κάνει κακό. Εμείς δουλεύουμε έτσι κι αλλιώς μόλις μπει το καλοκαίρι. Το καλοκαίρι υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν να πάνε Αγγλία ή αλλού και τους πηγαίνουμε από τα νησιά.
Η αστυνομική έρευνα επικεντρώθηκε στον υπήκοο Μπαγκλαντές Zahir D., που θεωρήθηκε αρχηγός του δικτύου. Στο όνομά του λειτουργούσαν τρεις εταιρείες στην Ομόνοια - ένα εστιατόριο και δύο μικρομάγαζα που πουλούσαν τουριστικά πακέτα και έκαναν μεταφορές εμβασμάτων στο εξωτερικό. Υπήρχε κάτι ακόμη. Το εστιατόριο του Zahir συνδεόταν με ΜΚΟ, της οποίας η έδρα είχε δηλωθεί στην ίδια διεύθυνση. «Το εστιατόριο και η ΜΚΟ ήταν ο νομιμοφανής τρόπος για να συναναστρέφονται τα μέλη του κυκλώματος με τους μετανάστες», αναφέρεται στα δικαστικά έγγραφα.
Στις 17.2.2016, δύο μέλη του δικτύου μιλούν στο τηλέφωνο και το λένε καθαρά: «Θα έχουμε πολλή δουλειά με τους ανθρώπους στο καμπ».
 |
| ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΟΜΟΝΟΙΑ. ΦΩΤΟ ΑΡΧΕΙΟΥ: ΠΑΝΟΣ ΚΕΦΑΛΟΣ/ VICE |
Στη δικογραφία περιλαμβάνονται δεκάδες τηλεφωνικές συνομιλίες που υπέκλεψε ο κοριός της Αστυνομίας. Στις 18.2.2016, δύο μέλη του δικτύου λένε στο τηλέφωνο:
- Υπάρχει μια γυναίκα, έχει γιο έξι χρονών και θέλουν να πάνε στη Βρετανία. Μπορείς να κάνεις κάτι;
- Από ποια χώρα;
- Εδώ είναι, Ελλάδα.
- Ναι, θα τους κανονίσω.
- Πόσο χρονών είναι η γυναίκα;
- 33-35.
- Εντάξει, θα τους φτιάξω.
- Καλά, πόσα να τους πω;
- 12 (σσ: 1.200 ευρώ).
- Πολλά είναι.
- Μα είναι για το Βασίλειο. Αν ήταν άλλη χώρα... Καλώς, πες τους 10.
Η εξειδίκευση ήταν πολύ μεγάλη, οι παραχαράκτες ήταν καλλιτέχνες. Στις 17.2.2016, δύο λένε στο τηλέφωνο:
- Θα σου φτιάξω τη σφραγίδα σε λευκή κόλλα για να την κάνεις scanner και να την περάσεις στον υπολογιστή.
- Εγώ δεν τα ξέρω αυτά.
- Τότε να σου φτιάξω ξύλινη σφραγίδα, με το μελάνι. Όμως θα μου κοστίζει λίγο. Δηλαδή εσύ θα μου στείλεις τα αντίγραφα από τα διαβατήρια και εγώ θα τα συμπληρώσω να τα πάω σε έναν που βγάζει σφραγίδες, για να μας φτιάξει το χρώμα. Κόκκινο είναι ή μπλε;
 |
| DATA VISUALIZATION: ΚΟΡΙΝΑ ΠΕΤΡΙΔΗ (ΕΙΚΟΝΙΔΙΑ: FONT AWESOME) |
Όλοι βιάζονταν να περάσουν από την Ειδομένη και να συνεχίσουν βόρεια στη Βαλκανική Διαδρομή. Μετανάστης τηλεφωνεί στο δίκτυο (10.3.2016). Ανησυχεί για το κλείσιμο των συνόρων:
- Η διαδρομή είναι καλή; Είπε ότι πάνε από Μακεδονία και Ουγγαρία.
- Από Ουγγαρία, Σερβία και μετά Αυστρία.
- Δηλαδή πάλι Σερβία;
- Μα είναι στον δρόμο, δεν μπορείς να συνεχίσεις αν δεν περάσεις Σερβία.
- Φοβόμαστε μήπως έχει τίποτα στρατόπεδα, ζούγκλες και μπλέξιμο.
Σε άλλη συνομιλία, την ίδια μέρα:
- Άνοιξαν τα σύνορα;
- Όχι, το πρωί είπαν ότι είναι κλειστά από την Ελλάδα, όμως οι άνθρωποι που έχουν περάσει στη Μακεδονία, περνάνε στη Σερβία.
- Άρα, μπροστά είναι ανοιχτά. Μήπως θα ανοίξουν;
- Αύριο το πρωί θα ξέρουμε. Πάω τώρα σπίτι να ανοίξω το Euronews.
- Μακάρι να ανοίξει, αν και σας κάνει κακό. Αλλά, τουλάχιστον, να περάσουμε εμείς κι ας κλείσει πάλι.
- Όχι, δεν μας κάνει κακό. Εμείς δουλεύουμε έτσι κι αλλιώς μόλις μπει το καλοκαίρι. Το καλοκαίρι υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν να πάνε Αγγλία ή αλλού και τους πηγαίνουμε από τα νησιά.
Η αστυνομική έρευνα επικεντρώθηκε στον υπήκοο Μπαγκλαντές Zahir D., που θεωρήθηκε αρχηγός του δικτύου. Στο όνομά του λειτουργούσαν τρεις εταιρείες στην Ομόνοια - ένα εστιατόριο και δύο μικρομάγαζα που πουλούσαν τουριστικά πακέτα και έκαναν μεταφορές εμβασμάτων στο εξωτερικό. Υπήρχε κάτι ακόμη. Το εστιατόριο του Zahir συνδεόταν με ΜΚΟ, της οποίας η έδρα είχε δηλωθεί στην ίδια διεύθυνση. «Το εστιατόριο και η ΜΚΟ ήταν ο νομιμοφανής τρόπος για να συναναστρέφονται τα μέλη του κυκλώματος με τους μετανάστες», αναφέρεται στα δικαστικά έγγραφα.
Στις 17.2.2016, δύο μέλη του δικτύου μιλούν στο τηλέφωνο και το λένε καθαρά: «Θα έχουμε πολλή δουλειά με τους ανθρώπους στο καμπ».
Επιχείρηση "Postman"
Σήμερα, η «δουλειά» έχει εκ νέου αλλάξει. Δεν πλαστογραφούνται ταξιδιωτικά έγγραφα εξ αρχής, αλλά αντικαθίσταται η φωτογραφία σε γνήσια διαβατήρια και ταυτότητες που έχουν κλαπεί. Πολλές φορές, δεν αλλάζει ούτε η φωτογραφία κι απλώς αναζητείται κάποιος που μοιάζει με τον αληθινό κάτοχο (look-alike method). Όταν ολοκληρωθεί η μετακίνηση, το ίδιο διαβατήριο στέλνεται πίσω στην Αθήνα για το επόμενο μετανάστη-πελάτη. Στο παιχνίδι μπήκαν οι κλέφτες στο Μετρό, που διαπίστωσαν ότι σε ένα κλεμμένο πορτοφόλι, μεγαλύτερη αξία από τα χρήματα έχει ένα διαβατήριο.
Στις 5 Σεπτεμβρίου 2018, η εταιρεία κούριερ UPS παρέδωσε στη Διεύθυνση Αλλοδαπών της ΓΑΔΑ πέντε δέματα. «Τα περάσαμε από ακτινοσκοπικό έλεγχο και μάλλον περιέχουν διαβατήρια», είπαν στην Αστυνομία. Τα δέματα είχαν το καθένα διαφορετικό αποστολέα και οι παραλήπτες τους ήταν στη Γερμανία, στην Ισλανδία, την Τουρκία και το Ιράκ. Ήταν όμως όλα χρεωμένα στον ίδιο κωδικό πελάτη (773 5V2), αριθμό που αντιστοιχούσε στον Πακιστανό Imtiaz Μ., 44 ετών, ιδιοκτήτη ενός μικρού φωτογραφείου στην οδό Βούλγαρη, τρία στενά κάτω από την Ομόνοια.
 |
| ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΣΤΗΝ ΟΜΟΝΟΙΑ. ΦΩΤΟ ΑΡΧΕΙΟΥ: ΠΑΝΟΣ ΚΕΦΑΛΟΣ/ VICEΠροσθήκη λεζάντας |
Στα δικαστικά έγγραφα που εξασφάλισε το VICE, αναφέρεται ότι οι αστυνομικοί έδωσαν στην επιχείρηση την κωδική ονομασία Postman (Ταχυδρόμος). Τα πέντε δέματα της UPS περιείχαν πράγματι διαβατήρια και άλλα ταξιδιωτικά έγγραφα.
Τα περισσότερα από αυτά ήταν γνήσια που είχαν δηλωθεί ως κλεμμένα και υπήρχαν στη βάση δεδομένων της Interpol, όμως είχε αλλαχθεί το όνομα και η φωτογραφία του κατόχου τους. Ενδεικτικά, το διαβατήριο Ηνωμένου Βασιλείου με αριθμό 505923999 δηλώθηκε ως κλεμμένο από τον Kenneth John D., όμως τώρα το όνομα είχε αλλαχθεί σε Abulkalam M. Το ίδιο συνέβαινε με γαλλικά και νορβηγικά διαβατήρια.
Σε πολλές περιπτώσεις, δεν αλλάζονταν καν η φωτογραφία στο διαβατήριο, επειδή ο νέος κάτοχος έμοιαζε με τον πραγματικό. Η τιμή κάθε διαβατηρίου φέρεται να κυμαινόταν από 300 έως 1.200 ευρώ.
 |
| ΜΕΛΟΣ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΔΙΑΦΗΜΙΖΕΙ ΚΛΕΜΜΕΝΟ ΔΙΑΒΑΤΗΡΙΟ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ. ΣΤΟ ΔΑΠΕΔΟ ΦΑΙΝΟΝΤΑΙ ΚΙ ΑΛΛΑ ΑΚΟΜΗ. ΦΩΤΟ: VICE |
Σε πολλές περιπτώσεις, δεν αλλάζονταν καν η φωτογραφία στο διαβατήριο, επειδή ο νέος κάτοχος έμοιαζε με τον πραγματικό. Η τιμή κάθε διαβατηρίου φέρεται να κυμαινόταν από 300 έως 1.200 ευρώ.
Οι ελληνικές Αρχές ζήτησαν συνδρομή μέσω της Europol. Στο αίτημα απάντησαν οι Γερμανοί. Στο αεροδρόμιο της Λειψίας λειτουργεί το Κέντρο Διαλογής Δεμάτων της εταιρείας DHL Express. Εκεί είχαν κατασχεθεί 28 δέματα (συνολικά 105 έγγραφα), με τον κωδικό πελάτη του Imtiaz.
Ο «Ταχυδρόμος» αρνήθηκε όλες τις κατηγορίες. «Είμαι νόμιμος και γι’ αυτό έχω συνεργασία με τον κυβερνητικό οργανισμό στο Πακιστάν, Nadra, σχετικά με την ηλεκτρονική ανανέωση ταυτοτήτων πολιτών του Πακιστάν. Είναι γνωστό και ελέγχεται από την πρεσβεία», είπε στην απολογία του.
Ο «Ταχυδρόμος» αρνήθηκε όλες τις κατηγορίες. «Είμαι νόμιμος και γι’ αυτό έχω συνεργασία με τον κυβερνητικό οργανισμό στο Πακιστάν, Nadra, σχετικά με την ηλεκτρονική ανανέωση ταυτοτήτων πολιτών του Πακιστάν. Είναι γνωστό και ελέγχεται από την πρεσβεία», είπε στην απολογία του.
Ο ίδιος υποστήριξε ότι το μαγαζάκι στην Ομόνοια λειτουργούσε και ως πρακτορείο της Western Union για τη μεταφορά εμβασμάτων, προσπαθώντας να δικαιλογήσει τα χρήματα που βρέθηκαν (περίπου 24.500 ευρώ). Ο Imtiaz οδηγήθηκε προσωρινά στη φυλακή και περιμένει να δικαστεί.
Αντηλιακό με Άρωμα Καρύδας
Πίσω από τα δικαστικά έγγραφα, υπάρχουν άνθρωποι. Ο Ahmed* είναι 28 ετών, γεννήθηκε στην Τεχεράνη και ήταν ιδιοκτήτης εστιατορίου (τα πλήρη στοιχεία του βρίσκονται στη διάθεση του VICE). Η Αγγλίδα σύζυγός του μετακόμισε σε επαρχιακή πόλη της Βρετανίας μαζί με τα δύο παιδιά τους.
Αντηλιακό με Άρωμα Καρύδας
Πίσω από τα δικαστικά έγγραφα, υπάρχουν άνθρωποι. Ο Ahmed* είναι 28 ετών, γεννήθηκε στην Τεχεράνη και ήταν ιδιοκτήτης εστιατορίου (τα πλήρη στοιχεία του βρίσκονται στη διάθεση του VICE). Η Αγγλίδα σύζυγός του μετακόμισε σε επαρχιακή πόλη της Βρετανίας μαζί με τα δύο παιδιά τους.
Ο Ahmed μπορούσε να ταξιδεύει κανονικά στο εξωτερικό, ώσπου δεν μπορούσε να βγάλει βίζα. Πέταξε στο Βελιγράδι, όταν ακόμα ίσχυε η διακρατική συμφωνία Σερβίας-Ιράν, κι από εκεί έφτασε στη Θεσσαλονίκη. Περίμενε για περισσότερο από έναν χρόνο απάντηση από την Υπηρεσία Ασύλου, χωρίς αποτέλεσμα. Τον περασμένο Ιούνιο κατέβηκε στην Αθήνα αναζητώντας διακινητή.
Οδηγήθηκε σε ένα διαμέρισμα, που έμεναν Κούρδοι της Συρίας. «Δύο άτομα δούλευαν σε υπολογιστές και εκτυπωτές και δύο με υποδέχτηκαν. Μου έκαναν δύο προσφορές: Με 11.000 ευρώ μπορούσα να δοκιμάσω όσες φορές ήθελα, μέχρι να τα καταφέρω.
 |
| ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ, ΖΕΙ ΣΕ ΠΑΡΑΠΗΓΜΑΤΑ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΦΡΑΧΤΗ ΤΟΥ ΑΣΦΥΚΤΙΚΑ ΓΕΜΑΤΟΥ HOTSPOT ΣΤΗΝ ΚΩ. |
Με 2.200 ευρώ θα αγόραζα ένα γνήσιο κλεμμένο διαβατήριο, με κάτοχο που μου έμοιαζε. Διάλεξα το δεύτερο. Ζήτησαν μια φωτογραφία του και θα με ειδοποιούσαν», έγραψε o Ahmed σε email προς το VICE.
«Μετά από τρεις μέρες είχα ένα ισπανικό διαβατήριο και ταυτότητα. Ο αληθινός κάτοχος των εγγράφων μού έμοιαζε κατά 90%. Μου είπαν να διαβάσω καλά τα στοιχεία και να τα μάθω απ’ έξω. Να δω στον χάρτη πού είναι η διεύθυνση κατοικίας του, ποια γραμμή λεωφορείου πηγαίνει στο αεροδρόμιο και ποια είναι τα αξιοθέατα στην ισπανική πόλη».
Ο Ahmed έσβησε τους λογαριασμούς του στα social media κι έφτιαξε ψεύτικους με ισπανικά στοιχεία. Αγόρασε ακριβή βαλίτσα και φόρεσε αντηλιακό με άρωμα καρύδας. Δεν τον ρώτησαν τίποτα στον αστυνομικό έλεγχο στο «Ελ. Βενιζέλος». Όταν το αεροπλάνο απογειώθηκε, πήγε στην τουαλέτα και κατέστρεψε το διαβατήριο και την ταυτότητα.
Ζήτησε άσυλο στην Αγγλία και η αρμόδια υπηρεσία τού είπε ότι μέχρι να εκδοθεί η απόφαση, πρέπει να μένει σε διαμέρισμα με άλλους πρόσφυγες. Είναι ευτυχισμένος. Συναντιέται με τη γυναίκα και τα παιδιά του δύο φορές την εβδομάδα. Το ταξίδι του τελείωσε για την ώρα.
* Τα ονόματα έχουν αλλάξει για λόγους προστασίας των πηγών.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του Migration Media Award, που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
«Μετά από τρεις μέρες είχα ένα ισπανικό διαβατήριο και ταυτότητα. Ο αληθινός κάτοχος των εγγράφων μού έμοιαζε κατά 90%. Μου είπαν να διαβάσω καλά τα στοιχεία και να τα μάθω απ’ έξω. Να δω στον χάρτη πού είναι η διεύθυνση κατοικίας του, ποια γραμμή λεωφορείου πηγαίνει στο αεροδρόμιο και ποια είναι τα αξιοθέατα στην ισπανική πόλη».
Ο Ahmed έσβησε τους λογαριασμούς του στα social media κι έφτιαξε ψεύτικους με ισπανικά στοιχεία. Αγόρασε ακριβή βαλίτσα και φόρεσε αντηλιακό με άρωμα καρύδας. Δεν τον ρώτησαν τίποτα στον αστυνομικό έλεγχο στο «Ελ. Βενιζέλος». Όταν το αεροπλάνο απογειώθηκε, πήγε στην τουαλέτα και κατέστρεψε το διαβατήριο και την ταυτότητα.
Ζήτησε άσυλο στην Αγγλία και η αρμόδια υπηρεσία τού είπε ότι μέχρι να εκδοθεί η απόφαση, πρέπει να μένει σε διαμέρισμα με άλλους πρόσφυγες. Είναι ευτυχισμένος. Συναντιέται με τη γυναίκα και τα παιδιά του δύο φορές την εβδομάδα. Το ταξίδι του τελείωσε για την ώρα.
* Τα ονόματα έχουν αλλάξει για λόγους προστασίας των πηγών.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του Migration Media Award, που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Οι πληροφορίες και οι απόψεις που εκτίθενται είναι των συντακτών και δεν εκφράζουν απαραίτητα την επίσημη θέση της ΕΕ.
Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τα πρόσωπα που ενεργούν για λογαριασμό τους δεν μπορούν να θεωρηθούν υπεύθυνα για ενδεχόμενη χρήση πληροφοριών που περιέχονται στην έρευνα.
Κώστας Κουκουμάκας
vice.com
Κώστας Κουκουμάκας
vice.com
